Budownictwo drewniane

Budownictwo drewniane
Do II wojny światowej włącznie — część wschodnią, prawie po Tatry, zajmowali przeważnie Łemko­wie, wyznający religię greckokatolicką, co odbiło się na charakterze ich sztuki. W tym syntetycznym opracowaniu odróżniać będziemy w zasadzie tylko dwie części: polską i łemkowską, a drobniejsze regiony jedynie w związku z ja­kimiś ich specjalnościami. Dla całego terenu polskiego najbardziej typowe jest budowni­ctwo drewniane, w którym występują dachy kryte gontami lub dranicami. Często spotykamy tu drewniane kościółki jednolitej bryle, z akcentem wieży od strony kruchty. Charakterystyczna jest konstrukcja zrębu domu mieszkal­nego, którego smukła a mocna bryła zbudowana jest z dwu czworoboków, powiązanych stromym, przyczółkowym da­chem . Małe szczyciki, dziś rozmaicie dekoracyjnie rozwiązywane (często we wzór tzw. słońca), dawniej miały spokojny układ ukośnych deseczek, symetrycznych do osi pio­nowej. Największą ozdobą bardzo wyważonej bryły domu bywają łukowato u góry zakończone odrzwia, których górna partia zbudowana jest przy użyciu zastrzałów o dekoracyjnej formie, ozdobionych kołkowaniem. Odrzwia takie, podobnie jak ryzowany w gwiazdę ornament belki podtrzy­mującej w izbie pułap, znane były ongiś w budownictwie drewnianym całej Polski; teraz uchodzą za oryginalną cechę chaty podhalańskiej. Ogólnie biorąc, szlachetną i dostojną w swej prostocie postać posiadają dziś tylko nieliczne daw­ne zabytki. Nowe budownictwo góralskie zaczęło w wieku XX naśladować styl witkiewiczowski, nadany zakopiańskim willom, a obecnie, naśladując z kolei styl nowych schronisk.